

آزمایش اسپرم یا آنالیز منی یکی از مهمترین و دقیقترین روشها برای بررسی وضعیت باروری مردان و تشخیص علتهای احتمالی ناباروری است. در این آزمایش، مایع منی از نظر چندین شاخص کلیدی مانند حجم نمونه، تعداد و غلظت اسپرمها، میزان تحرک (موتیلیتی)، شکل و ساختار اسپرمها (مورفولوژی) و همچنین درصد زندهمانی بهطور کامل بررسی میشود.
آنالیز اسپرم زمانی ارزش واقعی دارد که طبق استانداردهای بینالمللی و دستورالعملهای سازمان بهداشت جهانی (WHO) انجام شود؛ در این صورت نتیجه دقیق، قابل اعتماد و کاملاً قابل تفسیر برای پزشک خواهد بود و میتواند مسیر درمان و تصمیمگیری را روشن کند.

دوره خودداری جنسی (abstinence)
توصیه WHO و مراکز تخصصی معمولاً ۲ تا ۷ روز قبل از نمونهگیری است. نمونهگیری کمتر از ۲ روز یا بیشتر از ۷ روز میتواند پارامترها را تغییر دهد.
تعداد دفعات نمونهگیری
برای قضاوت دقیق، اغلب پزشکان حداقل دو نمونه در فواصل زمانی توصیه میکنند (برای تأیید نتایج غیرطبیعی).
پرهيز از تب یا بیماری حاد
تب یا عفونت حاد در ۳–۴ هفتهٔ قبل میتواند کیفیت اسپرم را مختل کند؛ در صورت بیماری اخیر، به تکنسین یا پزشک اطلاع دهید.
اجتناب از مصرف الکل ومواد محرک و داروها
برخی داروها و مصرف سنگین الکل یا سیگار میتواند روی نتایج تأثیر بگذارد.در صورت مصرف داروهای با اثر بر باروری، حتماً ذکر کنید.
اجتناب از گرمای شدید
قرار گرفتن در وان گرم، سونا یا شرایطی که بیضهها در معرض گرما قرار گرفتهاند در چند هفتهٔ قبل میتواند کیفیت اسپرم را کاهش دهد.
برای اینکه نتیجه آزمایش اسپرم دقیق و قابل اعتماد باشد، نحوه جمعآوری نمونه اهمیت بسیار زیادی دارد. معمولاً نمونه در اتاق مخصوص و کاملاً بهداشتی آزمایشگاه از طریق خودارضایی در یک ظرف استریل که توسط آزمایشگاه ارائه میشود، جمعآوری میگردد. این روش بهترین و مطمئنترین شیوه برای جلوگیری از آلودگی و حفظ کیفیت نمونه است.
اگر در شرایط خاص امکان نمونهگیری در آزمایشگاه را ندارید، برخی مراکز به شما اجازه میدهند نمونه را در منزل تهیه کنید؛ اما باید چند نکته بسیار مهم را رعایت کنید:
• نمونه باید حداکثر طی ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پس از جمعآوری به آزمایشگاه برسد.
• در طول مسیر، نمونه را در دمای بدن (حدود ۳۷ درجه) نگه دارید؛ یعنی نه خیلی گرم شود و نه سرد.
• استفاده از ظرف استریل الزامی است و نباید از ظرفهای شخصی یا ناپاک استفاده شود.
• پیش از نمونهگیری، دستها و آلت تناسلی را با آب و صابون بشویید تا از ورود هرگونه آلودگی میکروبی به داخل نمونه جلوگیری شود.
• از بهکاربردن مواد روانکننده، بزاق یا کاندومهای معمولی بههیچوجه استفاده نکنید، زیرا بهشدت کیفیت اسپرم را تغییر میدهند و ممکن است نتیجه آزمایش را غیرواقعی کنند.
با رعایت این نکات، آزمایش اسپرم با بیشترین دقت انجام شده و نتیجه بهطور کامل قابل تفسیر و معتبر خواهد بود.
آزمایش اسپرم، تنها یک بررسی ساده نیست؛ بلکه مجموعهای از اندازهگیریهای دقیق است که به پزشک کمک میکند وضعیت باروری مردان را با دقت بالا ارزیابی کند. در این تست، پارامترهای مختلفی مطابق استانداردهای WHO بررسی میشوند تا تصویر واقعی و علمی از کیفیت اسپرم ارائه شود.
حجم مایع منی Volume
این شاخص نشاندهنده مقدار کل مایع منی است که در هنگام انزال تولید میشود و برحسب میلیلیتر اندازهگیری میگردد.
حد پایین مقدار طبیعی: ۱.۵ میلیلیتر.
حجم کمتر از این مقدار میتواند نشانهای از انسداد یا مشکلات غدد وابسته به تولید مایع منی باشد.
غلظت اسپرم Sperm Concentration
غلظت، تعداد اسپرمها در هر میلیلیتر از مایع منی را نشان میدهد.
مقدار طبیعی: ۱۵ میلیون اسپرم یا بیشتر در هر میلیلیتر.
غلظت پایین (اولیگواسپرمی) یکی از شایعترین دلایل کاهش قدرت باروری در مردان است.
تعداد کل اسپرم Total Sperm Count
این معیار، تعداد تمام اسپرمهای موجود در کل نمونه جمعآوریشده را بررسی میکند.
حد طبیعی: ۳۹ میلیون اسپرم یا بیشتر در کل نمونه.
این شاخص نسبت به غلظت، تصویری دقیقتر از توان باروری ارائه میدهد.
تحرک اسپرم Motility
تحرک نشان میدهد چه درصدی از اسپرمها قادرند بهصورت مؤثر حرکت کنند و خود را به تخمک برسانند.
تحرک به دو نوع تقسیم میشود:
• تحرک پیشرونده Progressive اسپرمها حرکت رو به جلو دارند.
• تحرک کل: شامل اسپرمهای با حرکت پیشرونده و غیرپیشرونده.
مقادیر طبیعی:
• تحرک پیشرونده ≥ ۳۲٪
• تحرک کل ≥ ۴۰٪
اختلال در این شاخص ممکن است بهدلیل گرما، عفونت، استرس یا مشکلات هورمونی باشد.
مورفولوژی اسپرم Morphology
مورفولوژی به بررسی شکل، اندازه و ساختار ظاهری اسپرم میپردازد. تنها اسپرمهایی با شکل طبیعی شانس بالایی برای باروری دارند.
مقدار نرمال طبق WHO: حدود ۴٪ یا بیشتر اسپرم با شکل کاملاً طبیعی.
بسیاری از عوامل محیطی، شغلی و سبک زندگی میتوانند این شاخص را تحتتأثیر قرار دهند.
سایر شاخصهای مهم
در کنار موارد بالا، چند پارامتر تکمیلی نیز برای بررسی سلامت کلی دستگاه تناسلی مردان اندازهگیری میشود:
• pH: نشاندهنده اسیدی یا قلیایی بودن مایع منی.
• زمان مایعشدن (Liquefaction time): مدت زمانی که منی از حالت ژلهای به مایع تبدیل میشود.
• وجود سلولهای التهابی (WBC): بالا بودن WBC میتواند نشانه عفونت باشد.
این موارد به پزشک کمک میکنند علل احتمالی کاهش کیفیت اسپرم با دقت بیشتری مشخص شود.
نکته مهم در تفسیر نتایج
غیرطبیعی بودن یک پارامتر بهتنهایی به معنی ناباروری قطعی نیست و ممکن است نیاز به تکرار آزمایش یا بررسیهای دقیقتر وجود داشته باشد.

انتخاب بهترین زمان برای آزمایش اسپرم نقش مهمی در دقت نتیجه و تفسیر درست آن دارد. بر اساس استانداردهای متخصصان باروری، چند نکته کلیدی وجود دارد که باید حتماً قبل از انجام تست رعایت شود تا کیفیت نمونه و صحت نتیجه به بالاترین حد برسد.
۱. دوره خودداری جنسی | Abstinence
مهمترین عامل تعیینکننده زمان آزمایش، مدت خودداری جنسی قبل از نمونهگیری است.
برای داشتن دقیقترین نتیجه، بهتر است:
• ۲ تا ۷ روز قبل از آزمایش، رابطه جنسی یا انزال نداشته باشید.
• کمتر از ۲ روز، باعث کاهش حجم و تعداد اسپرم میشود.
• بیشتر از ۷ روز، منجر به کاهش تحرک و افزایش اسپرمهای پیر یا مرده خواهد شد.
بنابراین بهترین زمان از نظر علمی زمانی است که بین ۲ تا ۵ روز از آخرین انزال گذشته باشد.
۲. بعد از بیماری، تب یا مصرف داروها
اگر در ۲ تا ۴ هفته اخیر دچار تب، عفونت، سرماخوردگی شدید، مصرف آنتیبیوتیک یا داروهای هورمونی بودهاید، بهتر است زمان آزمون را به تعویق بیندازید.
تب حتی به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت میتواند کیفیت اسپرم را تا چند هفته کاهش دهد.
۳. زمان مناسب برای تکرار آزمایش
از آنجایی که اسپرمسازی یک چرخه حدوداً ۷۰ تا ۹۰ روزه دارد، اگر نتیجه تست اول غیرطبیعی باشد:
• توصیه میشود پس از ۲ تا ۴ هفته مجدداً آزمایش تکرار شود.
• انجام یک تا دو نمونه در فواصل زمانی مناسب، بهترین تصویر واقعی از وضعیت باروری به شما میدهد.
۴. بهترین زمان در طول روز
آزمایش اسپرم را میتوان در هر ساعتی از روز انجام داد، اما انجام تست در ساعات اولیه روز پیشنهاد میشود زیرا:
• بدن در حالت استراحت کیفیت بهتری ارائه میدهد
• نمونه تازه و سریعتر به آزمایشگاه تحویل داده میشود
• زمان کافی برای بررسی دقیق در همان روز فراهم است
۵. چه زمانی برای زوجهای در حال بررسی ناباروری مناسبتر است؟
اگر شما و همسرتان در حال بررسی علت ناباروری هستید، هرچه زودتر آزمایش اسپرم انجام شود، فرآیند تشخیص و درمان سریعتر خواهد بود.
به طور معمول پزشکان توصیه میکنند:
• آزمایش اسپرم جزو اولین مراحل بررسی ناباروری مردان باشد
• در صورت نیاز برای مقایسه، نمونه در دو تا سه نوبت و در فاصله زمانی مشخص تکرار شود
بهترین زمان برای آزمایش اسپرم زمانی است که ۲ تا ۵ روز از آخرین انزال گذشته باشد، فرد در سلامت کامل باشد و در هفتههای اخیر تب یا بیماری مهمی نداشته باشد.
رعایت این نکات باعث میشود نتیجه آزمایش دقیقتر، قابلاعتمادتر و تفسیرپذیرتر باشد.
پس از پذیرش، تکنسین آزمایشگاه شما را به اتاق اختصاصی و بهداشتی نمونهگیری هدایت میکند.
در این مرحله ظرف استریل مخصوص آزمایش اسپرم به شما داده میشود. قبل از شروع:
• دستها و ناحیه تناسلی را با آب و صابون بشویید.
• از استفاده هرگونه ژل، روانکننده یا بزاق خودداری کنید.
• شرایط اتاق کاملاً خصوصی، آرام و مناسب نمونهگیری است.
روش استاندارد جمعآوری، خودارضایی (بدون کاندوم) و تخلیه کامل مایع منی داخل ظرف استریل است.
این روش بهترین کیفیت نمونه را تضمین میکند و از هرگونه آلودگی جلوگیری میکند.
نکات مهم:
• تمام مایع منی باید داخل ظرف جمع شود.
• ظرف را پس از پایان کار فوراً ببندید.
• نمونه را در کمتر از ۵ دقیقه به تکنسین تحویل دهید.
پس از تحویل نمونه، کارشناسان آزمایشگاه بررسیهای اولیه شامل:
• زمان مایعشدن (Liquefaction time)
• رنگ و ظاهر نمونه
• pH و ویسکوزیته (غلظت)
را انجام میدهند. این مرحله پایهای برای ادامه آنالیز است.
در مرحله بعد، نمونه تحت میکروسکوپ و تجهیزات تخصصی بررسی میشود. مهمترین شاخصهایی که اندازهگیری میشوند عبارتاند از:
• حجم مایع منی
• غلظت اسپرمها
• تعداد کل اسپرم در نمونه
• تحرک کلی و تحرک پیشرونده
• مورفولوژی (شکل ظاهری اسپرمها)
• وجود سلولهای التهابی (WBC)
تمام این موارد طبق استانداردهای WHO ثبت و تحلیل میشود تا تصویری دقیق از وضعیت باروری ارائه شود.
پس از تکمیل آنالیز، نتایج در سیستم آزمایشگاه ثبت شده و گزارشی دقیق و قابلفهم برای پزشک و بیمار تهیه میشود.
این گزارش به شما کمک میکند:
• وضعیت اسپرمها
• احتمال اختلالات باروری
• نیاز به تکرار آزمایش
• یا نیاز به مشاوره با متخصص اورولوژی
را بهتر درک کنید. روندی ساده اما بسیار دقیق آزمایش اسپرم در آزمایشگاه، فرآیندی تخصصی، علمی و کاملاً کنترلشده است که با جمعآوری صحیح نمونه آغاز میشود و با تحلیل دقیق پارامترهای باروری پایان مییابد. رعایت نکات قبل از آزمایش و تحویل صحیح نمونه، نقش کلیدی در دقیقبودن نتیجه دارد.

پس از انجام آزمایش اسپرم، نتایج هر پارامتر به پزشک کمک میکند تا وضعیت باروری مردان را ارزیابی کند و دلایل احتمالی کاهش کیفیت اسپرم را مشخص نماید. در این بخش، هر شاخص به زبان ساده توضیح داده شده و اهمیت آن در باروری بیان شده است.
1. حجم منی Semen Volume
حجم مایع منی معمولاً باید حداقل ۱.۵ میلیلیتر باشد.
حجم پایینتر ممکن است ناشی از مشکلات غدد منیساز یا انسداد مسیر خروج مایع باشد و در توانایی باروری تأثیرگذار است. حجم بالاتر از حد طبیعی معمولاً نگرانکننده نیست.
2. تعداد کل اسپرم Total Sperm Count
تعداد کل اسپرم باید بیش از ۳۹ میلیون در کل نمونه باشد.
کاهش این عدد میتواند توانایی باروری را کاهش دهد، اما به معنای ناباروری قطعی نیست. پزشک ممکن است بررسیهای تکمیلی یا تکرار آزمایش را پیشنهاد کند.
3. غلظت اسپرم Sperm Concentration
غلظت نرمال اسپرم ۱۵ میلیون یا بیشتر در هر میلیلیتر است.
مقادیر پایین معمولاً به مشکلات تولید اسپرم، واریکوسل یا عوامل محیطی مرتبط است، اما غلظت بالاتر معمولاً مشکلساز نیست.
4. تحرک اسپرم Motility
تحرک، توانایی اسپرم در حرکت و رسیدن به تخمک را نشان میدهد.
تحرک کلی باید حداقل ۴۰ درصد و تحرک پیشرونده حداقل ۳۲ درصد باشد. کاهش این شاخصها یکی از شایعترین دلایل ناباروری مردان است.
5. مورفولوژی Sperm Morphology
حداقل ۴ درصد اسپرمها باید شکل طبیعی داشته باشند.
مورفولوژی پایین میتواند احتمال لقاح طبیعی را کاهش دهد، اما گاهی بارداری طبیعی حتی با درصد پایین نیز اتفاق میافتد.
6. سایر شاخصها
• pH مایع منی: محدوده طبیعی ۷.۲ تا ۸.۰ است. pH خارج از این محدوده ممکن است نشانه التهاب یا اختلال غدد باشد.
• زمان مایعشدن: باید بین ۱۰ تا ۶۰ دقیقه باشد. تأخیر در مایع شدن ممکن است تحرک اسپرم را تحت تأثیر قرار دهد.
• سلولهای التهابی (WBC): وجود مقادیر بالای این سلولها میتواند نشانه عفونت باشد و معمولاً نیاز به بررسی تکمیلی دارد.
جمعبندی و نکات مهم
• هر نتیجه غیرطبیعی به تنهایی به معنای ناباروری نیست.
• تحرک، مورفولوژی و زندهمانی از مهمترین شاخصها برای موفقیت باروری هستند.
• در صورت مشاهده نتایج غیرطبیعی، پزشک ممکن است تکرار آزمایش یا بررسیهای تکمیلی را توصیه کند.
• رعایت سبک زندگی سالم، درمان مشکلات زمینهای و کنترل عوامل محیطی میتواند کیفیت اسپرم را بهبود دهد.
علاوه بر پارامترهای اصلی مانند حجم، تعداد و تحرک اسپرم، برخی آزمایشهای جانبی نیز وجود دارند که اطلاعات دقیقتر و تخصصیتری درباره کیفیت اسپرم و سلامت باروری مردان ارائه میکنند. این تستها به پزشک کمک میکنند علت ناباروری را بهتر تشخیص دهد و برنامه درمانی مناسب را تعیین کند.
۱. تست SDFI (DNA Fragmentation Index)
این آزمایش میزان شکست یا آسیب کروموزومی اسپرمها را مشخص میکند.
اگر بیش از ۳۰ درصد اسپرمها دارای شکست DNA باشند، احتمال کاهش باروری افزایش مییابد و ممکن است روی شانس لقاح طبیعی و موفقیت درمانهای کمکباروری مانند IVF تأثیرگذار باشد.
۲. تست Vitality | زندهمانی اسپرم
این تست درصد اسپرمهای زنده در نمونه را مشخص میکند، حتی اگر برخی از آنها تحرک نداشته باشند.
Vitality پایین نشاندهنده آسیب یا مرگ سلولی در اسپرمهاست و معمولاً نیاز به بررسی علل زمینهای و درمانهای تکمیلی دارد.
۳. Peroxide Test | آزمون پراکسید
این آزمایش وجود عفونت یا التهاب در مایع منی را بررسی میکند.
وجود پراکسید بالا میتواند باعث کاهش کیفیت اسپرم، کاهش تحرک و آسیب DNA شود و نیاز به درمان تخصصی توسط پزشک دارد.
کاهش کیفیت اسپرم همیشه به معنای ناباروری قطعی نیست و در بسیاری از موارد با اقدامات ساده قابل بهبود است؛ از جمله:
آزمایش اسپرم یا آنالیز مایع منی، کیفیت و کمیت اسپرمها را بررسی میکند و برای تشخیص علل ناباروری در مردان کاربرد دارد.
آنالیز کامل اسپرم معمولاً بین ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت طول میکشد و بسته به پارامترهای بررسی شده ممکن است زمان بیشتری نیاز باشد.
بله؛ برخی داروها از جمله داروهای هورمونی، آنتیبیوتیکهای خاص و داروهای شیمیدرمانی میتوانند کیفیت اسپرم را کاهش دهند.
بله؛ با افزایش سن، تعداد، تحرک و مورفولوژی اسپرم ممکن است کاهش یابد، هرچند سن بالا به معنی ناباروری نیست.
بیماریهایی مانند دیابت، مشکلات هورمونی، عفونتهای دستگاه تناسلی و واریکوسل میتوانند کیفیت اسپرم را کاهش دهند.
در صورت نتایج غیرطبیعی، معمولاً پزشک توصیه میکند آزمایش ۲ تا ۳ ماه بعد تکرار شود تا تصویر واقعی کیفیت اسپرم مشخص شود.
خیر؛ این آزمایش یکی از مراحل اولیه بررسی ناباروری است و تفسیر دقیق آن باید همراه با بررسیهای بالینی، هورمونی و تستهای تکمیلی انجام شود.
هزینه انجام آزمایش اسپرم بر اساس تعرفههای مصوب وزارت بهداشت تعیین میشود و در تمامی مراکز معتبر یک مقدار مشخص دارد. با این حال، مبلغ نهایی ممکن است بسته به نوع بیمه پایه، پوشش بیمه تکمیلی و میزان فرانشیز متفاوت باشد. برخی بیمهها کل هزینه را پوشش میدهند و برخی تنها بخشی از آن را پرداخت میکنند. برای اطلاع دقیق از هزینه قابل پرداخت، بهتر است قبل از مراجعه با آزمایشگاه یا شرکت بیمه خود تماس بگیرید تا جزئیات پوشش بیمهای بررسی شود.
اگر قصد انجام آزمایش اسپرم دقیق و قابلاعتماد را دارید، آزمایشگاه دکتر دانشبد شیراز یکی از بهترین انتخابها برای شماست. در این آزمایشگاه، تمام مراحل نمونهگیری و آنالیز طبق استانداردهای جدید WHO انجام میشود تا نتیجهای دقیق، شفاف و قابل استناد دریافت کنید.
آزمایشگاه دکتر دانشبد علاوه بر آنالیز کامل اسپرم، خدمات پیشرفتهتری مانند SDF، تستهای عفونت، ارزیابی مورفولوژی دقیق و اندازهگیری پارامترهای تکمیلی را نیز ارائه میدهد.
در صورت نیاز به مشاوره، نوبتگیری یا دریافت اطلاعات بیشتر درباره شرایط نمونهگیری، تنها کافیست با آزمایشگاه تماس بگیرید. برای انجام آزمایش اسپرم با دقت بالا، پاسخدهی سریع و محیطی استاندارد، همین امروز به آزمایشگاه دکتر دانشبد مراجعه کنید .
📍 آدرس: شیراز، اردیبهشت شرقی، پلاک 25، آزمایشگاه پاتوبیولوژی دکتر دانشبد
☎️ تماس و رزرو نوبت: 07132117000 | 0713287