ارزیابی کنترل طولانی مدت (2-3 ماهه) غلظت گلوکز خون در بیماران مبتلا به دیابت
تشخیص دیابت
تشخیص افراد دارای خطر بالا برای ابتلا به دیابت (prediabetes)
این آزمایش برای ارزیابی و کنترل روزانه قند خون مناسب نمی باشد و نبایستی جایگزین آزمایش روزانه قندخون شود.
نمونه مورد نیاز :
نمونه خون کامل در ضد انعقاد EDTA
روش انجام آزمایش :
Ion - Exchange High - Performance Liquid Chromatography (HPLC)
دیابت یک بیماری مزمن است که با اختلال در متابولیسم کربوهیدرات ها، قندها و چربی ها همراه است و سبب افزایش قند خون می شود. این بیماری یکی از شایع ترین بیماری ها می باشد و بر اساس آمار تخمین زده شده است که در حدود 415 میلیون نفر در سرتا سر جهان به این بیماری مبتلا هستند.
به منظور جلوگیری از عوارض حاد ناشی از بیماری دیابت، کنترل سطح قند خون در افراد مبتلا از اهمیت بالایی برخوردار است.
عوارض دراز مدت بیماری دیابت شامل اختلالات بینایی، اختلالات عصبی، کلیوی و قلبی-عروقی می باشد که در صورت کنترل سطح قند خون می توان از بروز آنها تا حد زیادی جلوگیری کرد.
هموگلوبین A1c (HbA1c) نوعی هموگلوبین است که از طریق اتصال یک مولکول قند به انتهای آمین هموگلوبین بوجود می آید. این اتصال بدون واسطه آنزیم و بطور مداوم در طول دورۀ عمر گلبول قرمز اتفاق می افتد. این واکنش وابسته به غلظت گلوکز خون و میزان در معرض قرار گرفتن گلبول های قرمز با گلوکز دارد. بنابراین میزان هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1c) بیانگر میانگین غلظت گلوکز خون در 8-12 هفته گذشته می باشد که می تواند ارزیابی بهتری از وضعیت هفته های اخیر قند خون نسبت به تست قند خون (FBS) و یا قند ادرار، ارائه دهد.
بیماران دیابتی با غلظت بسیار بالای قندخون میزان HbA1c ، 2 تا 3 برابری نسبت به افراد طبیعی دارند.
معیار تشخیص دیابت حضور یکی از معیارهای زیر می باشد :
قندخون ناشتا (FBS) برابر یا بیشتر از 126 mg/dl
علائم افزایش قندخون و قندخون تصادفی (غیرناشتایی) (BS) برابر یا بیشتراز 200 mg/dl
قند دو ساعته (2hpp) برابر یا بیشتر از 200 mg/dl
براساس پیش نهاد سازمان جهانی بهداشت (WHO)، حد آستانه 5-6 درصد برای HbA1c برای تشخیص دیابت در نظر گرفته شده است.
مزایای استفاده از آزمایش HbA1c شامل موارد زیر می باشد :
1- امکان ارزیابی هایپرگلیسمی مزمن
2- برای انجام این آزمایش نیازی به ناشتا بودن نمی باشد.
3- تغییرات بین فردی در این آزمایش بسیار پایین می باشد (کمتراز %2)
4- این تست هم برای تشخیص و هم برای پیگیری دیابت مناسب می باشد.
زمانیکه از آزمایش HbA1c برای تشخیص دیابت استفاده می شود، در صورت بالا بودن مقدار HbA1c نتیجه تست حتماً بایستی با تکرار مجدد آزمایش تایید شود. به استثنای مواردی که فرد دارای علائم بالینی هایپرگلیسمی باشد و قند خون بالاتر از200 mg/dl داشته باشد.
در مواردیکه مقدار HbA1c بین %5.7 و %6.4 باشد خطر بالایی برای بروز دیابت در آینده وجود دارد که در این حالت تحت عنوان پیش دیابتی (prediabetes) تقسیم بندی می شوند.
آزمایش HbA1c بایستی 3 تا 4 بار در سال برای افراد مبتلا به دیابت نوع I و هم چنین افراد مبتلا به دیابت نوع II که وضعیت قند خونشان به خوبی کنترل نشده است، انجام شود.
برای افراد مبتلا به دیابت نوع II که قند خونشان به خوبی کنترل شده است، انجام این آزمایش 2 بار در سال پیش نهاد می شود تا مشخص شود که کنترل وضعیت متابولیکی فرد بطور مداوم در محدودۀ مورد نظر بوده است.
Normal : 4.0 - 5.6 %
Prediabetes : 5.7 - 6.4 %
Diabetes ≥ 6.5 %
مقادیر HbA1c بالاتر از %6.5 نشاندهندۀ تشخیص بیماری دیابت می باشد.
مقادیر HbA1c در افراد بالغ دیابتی تحت درمان مناسب، بایستی کمتراز %7.0 باشد.
مقادیر HbA1c در کودکان دیابتی کمتر از 6 سال که تحت درمان مناسب می باشند بایستی کمتراز %8.5 باشد. و در کودکان دیابتی بین 6-12 سال که تحت درمان مناسب هستند بایستی در مقادیر کمتراز %8.0 کنترل گردد.
درمورد نوجوانان و بالغین بین 13-19 سال هدف درمانی دیابت، HbA1c کمتر از %7.5 می باشد.
کنترل مقادیر HbA1c نزدیک به سطح طبیعی در افراد دیابتی سبب کاهش عوارض عروقی در این افراد می شود و درصورتیکه هدف درمانی HbA1c کمتراز %7 مد نظر قرار بگیرد سبب افزایش طول عمر بدون عوارض قلبی-عروقی می شود.
در بیمارانی که دارای عوارض شدید دیابت هستند ممکن است هدف درمانی HbA1c کمتراز %7 مناسب نباشد.
از آنجائیکه HbA1c تغییرات دراز مدت قندخون را مورد بررسی قرار می دهد، در افرادیکه اخیراً تحت کنترل مناسب قند خون قرار گرفته اند ممکن است هنوز مقادیر بالاتر از حد طبیعی از HbA1c اندازه گیری شود.
هم چنین عکس این قضیه ممکن است برای افرادیکه قبلاً کنترل مناسبی بر روی قند خون داشته اند امّا اخیراً قند خونشان به درستی کنترل نمی شود اتفاق بیافتد و مقادیر HbA1c در این افراد طبیعی باشد.
حضور واریانت های مختلف هموگلوبین ممکن است با اندازه گیری HbA1c تداخل ایجاد کند. از مزایای روش HPLC این است که واریانت های هموگلوبین که ممکن است بر روی مقادیر HbA1c تأثیرگذار باشد را می تواند بطور همزمان شناسایی کند. که این کار از طریق آنالیز کروماتوگرام هموگلوبین بیمار صورت می گیرد. بنابراین احتمال گزارش نتایج اشتباه ناشی از وجود هموگلوبین های واریانت با این روش بسیار کاهش می یابد.
اغلب واریانت های هموگلوبینی شایع مانند HbF < 30%، هتروزیگوت HbE، هتروزیگوت HbD، هتروزیگوت HbC و هتروزیگوت HbS، تداخلی در اندازه گیری HbA1c با این روش ندارند.
اما در بیمارانی که هموزیگوت و یا هتروزیگوت ترکیبی برای اشکال غیرطبیعی هموگلوبین هستند ( به عنوان مثال Hb CC، HbSS ، HbEE، HbSC ) از آنجائیکه هیچگونه HbA طبیعی در بدن آنها ساخته نمی شود بنابراین HbA1c در این افراد غیرقابل اندازه گیری می باشد.
اگر به دلیل حضور موارد ذکر شده امکان اندازه گیری HbA1c وجود نداشته باشد اندازه گیری فروکتوزآمین در سرم می تواند در پیگیری وضعیت قند خون این بیماران کمک کننده باشد.
برخی از اختلالات هموگلوبینوپاتی باعث کاهش طول عمر گلبول قرمز می شوند، بنابراین اندازه گیری HbA1c در این موارد نمی تواند ارزیابی مناسبی از وضعیت قند خون باشد. در این موارد نیز می توان آزمایش فروکتوزآمین را جایگزین HbA1c کرد.
در کم خونی های همولیتیک که گلبول های قرمز طول عمر کمتری نسبت به حالت طبیعی دارند مقادیر HbA1c کمتر از مقادیر واقعی اندازه گیری می شود که میزان آن بستگی به شدت کم خونی دارد. نمونه های جمع آوری شده از افراد دارای پرخونی و یا اسپلنکتومی شده ممکن است به دلیل افزایش طول عمر گلبول های قرمز، مقادیر بالاتری از HbA1c را نشان دهند. بنابراین در چنین مواردی نتایج آزمایش HbA1c بایستی با احتیاط تفسیر شود.
1. Goldstein DE, Little RR, Lorenz RA, et al: Tests of glycemia in diabetes. Diabetes Care. 2003 Jan;26:S106-S108.
2. Nathan DM, Kuenen J, Borg R, et al: Translating the A1c assay into estimated average glucose values. Diabetes Care. 2008 Aug;31:1473-1478.
3. American Diabetes Association, Classification and Diagnosis of Diabetes: Standards of Medical Care in Diabetes. Diabetes Care. 2018; Jan;41:S1.
4. National Academy of Clinical Biochemistry. Hb A1c. In: Sacks DB, ed. Guidelines and Recommendations for Laboratory Analysis in the Diagnosis and Management of Diabetes Mellitus [Online]; 2011; Chap 9.
5. Rodriguez-Capote K, Estey MP, Barakauskas VE, et al: Identification of HbWayne and its effects on HbA1c measurement by 5 Methods. Clin Biochem. 2015;48:1144-1150.
6. Bry L, Chen PC, Sacks DB: Effects of hemoglobin variants and chemically modified derivatives on assays for glycohemoglobin. Clin Chem. 2001;47(2):153–163.