غربالگری برای بررسی حضور یا عدم حضور هموگلوبین S (بیماری داسی شکل) در گلبول های قرمز
نمونه مورد نیاز :
نمونه خون کامل جمع آوری شده در ضد انعقاد EDTA
روش انجام آزمایش :
Hemoglobin S Solubility
هموگلوبین S نوعی هموگلوبین است که در آن اسیدآمینه والین در موقعیت ششم زنجیره بتای هموگلوبین جایگزین گلوتامیک اسید می شود که این جابجایی ناشی از یک جهش نقطه ای در ژن مربوط به زنجیره بتای هموگلوبین می باشد.
هموگلوبین S وقتی به صورت اکسیژنه باشد در درون گلبول های قرمز بصورت محلول است امّا وقتی اکسیژن خود را از دست می دهد بصورت پلیمریزه در می آید و کریستال های سختی را در داخل سلول تشکیل داده و شکل گلبول قرمز را تغییر می دهد و به حالت داسی شکل درمی آورد. که نام بیماری نیز از نوع تغییر شکل گلبول های قرمز گرفته شده است و به آن بیماری داسی شکل گفته می شود.
در بیمارانی که برای این جهش حالت هموزیگوت دارند و هر دو زنجیره بتای هموگلوبین آنها دارای جهش هموگلوبین S می باشند، گلبول های قرمز حتی در فشار فیزیولوژیک اکسیژن نیز می توانند بصورت داسی شکل در بیایند. این امر باعث همولیز گلبول های قرمز و در نتیجه ایجاد یک کم خونی همولیتیک مزمن می شود.
بیمارانی که برای جهش هموگلوبین S هتروزیگوت هستند، فقط یکی از ژن های مربوط به زنجیره بتای گلوبین دارای جهش هموگلوبین S می باشد. این افراد معمولا علائم بالینی و یافته های هماتولوژیک خاصی از خود بروز نمی دهند و فقط درصد کمی از آنها ممکن است موارد مکرری از هماچوری از خود نشان بدهند.
Negative
این آزمایش یک روش سریع و در دسترس می باشد و به عنوان یک آزمایش غربالگری استفاده می شود. درصورت مثبت شدن نتیجه این آزمایش، بایستی برای تائید نتیجه از آزمایش الکتروفورز هموگلوبین استفاده کرد.
یک نتیجه مثبت به احتمال قوی نشان دهندۀ حضور هموگلوبین S است. هرچند که هموگلوبین های دیگری مانند Hb-C Harlem و Hb I می توانند نتایج مثبت داشته باشند که این موارد معمولا شیوع بسیار کمی دارند.
این آزمایش فقط حضور هموگلوبین S را شناسایی می کند و قادر به تشخیص نوع هتروزیگوت (Sickle cell trait) از هموزیگوت (Sickle cell disease) نمی باشد. هم چنین این آزمایش قادر به شناسایی موارد هتروزیگوت ترکیبی S با سایر ناهنجاری ها مانند S/C ،S/D ،S/G ،S/E ،S/β-thal ،S/O-Arab و... نمی باشد.
برای انجام آزمایش حلالیت (Solubility)، استفاده از گلبول های قرمز فشرده بجای خون کامل سبب کاهش موارد منفی کاذب ناشی از کم خونی و همچنین کاهش موارد مثبت کاذب ناشی از هایپرگاماگلوبولینمی می شود.
نتایج مثبت کاذب می تواند به دلیل تعداد بالای گلبول های قرمز هسته دار در نمونه ایجاد شود.
نتایج منفی کاذب می تواند ناشی از مقدار پایین هموگلوبین S به عنوان مثال در نوزادان و یا پس از تزریق خون باشد.
مقادیر هموگلوبین S بین 15-20 درصد و یا کمتر از آن می تواند سبب ایجاد نتایج منفی کاذب شود.
اساس انجام این آزمایش به این شکل است که پس از لیز گلبول های قرمز هموگلوبین آنها آزاد شده و با استفاده از یک ماده احیاء کننده مانند دی تیونات سدیم اکسیژن از هموگلوبین گرفته شده و بصورت دِاکسیژنه در می آید. برخلاف هموگلوبین های طبیعی و سایر انواع دیگر هموگلوبین ها، هموگلوبین S درحالت دِاکسیژنه (بدون اکسیژن) حلالیت پایینی در محلول دارد و تشکیل کریستال هایی می دهد که محلول را بصورت کدر در می آورد. بنابراین کدر شدن محلول نشانه ای از وجود هموگلوبین S در نمونه می باشد.
1. Fairbanks VF: Laboratory methods and case studies. In: Decker BC, ed. Hemoglobinopathies and Thalassemias. Thieme-Stratton Inc; 1980: 105-107.
2. Sauntharajah Y, Vichinsky EP: Sickle cell disease: Clinical features and management. In Hoffman R, Benz EJ, Silberstein LE, et al, eds. Hematology: Basic Principles and Practice. 7th ed. Elsevier; 2018:584-607.