Erythropoietin (EPO)

اریتروپوئیتین(EPO) ، یک هورمون گلیکوپروتئینی بزرگ است که توسط کلیه ترشح می شود و باعث تنظیم تولید گلبول قرمز می شود. درحالت طبیعی سطح EPO سرم با هماتوکریت رابطه عکس دارد.
شرایط هیپوکسی (کمبود اکسیژن) سبب تحریک آزادسازی EPO می شود که به نوبه خود سبب تحریک تولید گلبول های قرمز در مغزاستخوان می شود. هم چنین افزایش تعداد گلبول های قرمز، هموگلوبین، هماتوکریت یا اکسیژن، آزادسازی EPO را سرکوب می کنند.
پرخونی اولیه (Polycythemia Vera) یک اختلال نئوپلاستیک خونی است که در آن سلولهای خونساز بصورت خود به خود تکثیر پیدا می کنند. افزایش تعداد گلبول های قرمز در این موارد باعث کاهش سطح EPO در سرم می شود. یافته هایی که در این نوع پرخونی وجود دارد شامل هموگلوبین بیشتر از 18.5 g/dl، لکوسیتوز، افزایش پلاکت های خون، ترومبوزهای غیرمعمول و بزرگی طحال می باشند.
پرخونی ثانویه ممکن است به دلیل افزایش مناسب یا نامناسب توده گلبول های قرمز باشد. در بیماری های نارسایی قلبی و ریوی به دلیل کمبود اکسیژن، توده گلبول های قرمز به منظور جبرانِ کمبود اکسیژن افزایش دارد. در این موارد سطح EPO افزایش پیدا می کند تا از طریق افزایش تولید گلبول های قرمز، کمبود اکسیژن را جبران کند. برخی از تومورها قادر به تولید EPO و یا هورمون های شبیه به EPO می باشند. نمونه ای از این تومورها شامل تومورهای کلیه، کبد، مغز و ریه می باشند. این موارد سبب افزایش نامناسب EPO شده که به اصطلاح پرخونی ثانویه نامناسب نام دارند.
مقادیر غیرطبیعی EPO در سرم در نارسایی کلیه دیده می شود. از آنجا که اغلب EPO تولید شده در بدن توسط کلیه ها سنتز می شود. بنابراین نارسایی های مزمن کلیوی می تواند باعث کاهش تولید این هورمون شود که در نهایت باعث کم خونی می شود. علاوه بر کلیه ها، کبد نیز قادر به تولید مقادیر کمی EPO می باشد.
بیمارانی که دچار نارسایی کلیوی هستند، هم چنین بیمارانی که دچار کم خونی ناشی از شیمی درمانی، عفونت HIV و برخی دیگر از عوامل دیگر هستند ممکن است کاندید درمان با EPO انسانی نوترکیب باشند. استفاده از این داروی نوترکیب به دلیل شباهت هایی که با EPO طبیعی بدن انسان دارد تا حدود 50% می تواند در تست های اندازه گیری EPO، واکنش متقاطع داشته باشد.
 

مقادیر طبیعی در آزمایشگاه های مختلف و براساس روش و کیت مورد استفاده می تواند متفاوت باشد.
مقادیر بین 2.6 – 18.5 mIu/mL به عنوان مقادیر طبیعی در نظر گرفته می شود.
 

در مواردیکه بیمار مشکوک به پرخونی اولیه (پرخونی حقیقی) است، سطح EPO سرمی پایین برای تشخیص کمک کننده است و سطح EPO اگر بالا باشد، احتمال وجود پرخونی اولیه بسیار کاهش می یابد.
سطح EPO هم چنین در بیمارانی که کم خونی ناشی از نارسایی مغزاستخوان، فقر آهن و تالاسمی دارند نیز افزایش نشان می دهد.
بیمارانی که پاسخ مناسب به درمان با EPO نمی دهند امّا سطح EPO در بدن آن ها افزایش نشان می دهد و دلیل شناخته شده ای برای کم خونی ندارند، اگر پس از بررسی های مختلف دلیل آن ناشناخته باقی ماند، بایستی از لحاظ حضور آنتی بادی علیه EPO مورد ارزیابی قرار بگیرند.
این حالت یک وضعیت بالینی جدی بوده که می تواند سبب آپلازی گلبول های قرمز شود.
 

ارزیابی سطح EPO به تنهایی قادر به تمایز بین پرخونی اولیه (حقیقی) و پرخونی ثانویه نمی باشد. سطح EPO در برخی از افراد مبتلا به پرخونی اولیه ممکن است طبیعی باشد.
افرادیکه در ارتفاعات زندگی می کنند به دلیل کاهش فشار اکسیژن در ارتفاعات دارای سطح EPO بالاتری نسبت به سایر افراد می باشند.
این روش قادر به افتراق EPO اندوژن و اگزوژن (نوترکیب) نمی باشد.
آنتی بادی های هتروفیل ممکن است با این اندازه گیری تداخل داشته باشد.
مقادیر EPO پایینتر از سطح انتظار در مواردی مانند: آرتریت روماتوئید، ایدز، سرطان، کولیت السراتیو، کم خونی داسی شکل و در نوزادان نارس، مشاهده می شود.
بیماران با هایپرگاما گلوبولینمی ( multiple myeloma و waldenstrom) اختلال در تولید EPO به نسبت میزان  Hbشان دارد. به نظر می رسد که این امر به دلیل افزایش ویسکوزیتی پلاسما باشد.
تغییرات روزانه در سطح EPO وجود دارد. برای جلوگیری از تأثیر تغییرات روزانه بر روی سطح EPO ، بهتر است که نمونه گیری در یک زمان مشخص از روز انجام شود. میزان تغییرات روزانه در افراد طبیعی کمتر از 20% می باشد. اما در بیماران بستری در بیمارستان بویژه در بیماران ریوی مزمن می تواند بین 60-20 درصد در هنگام شب بالاتر از مقادیر آن در هنگام صبح باشد.
 

1. Tefferi A: Diagnosing polycythemia vera: a paradigm shift. Mayo Clin Proc. 1999;74:159-162.
2. Hoagland HC: Myelodysplastic (preleukemia) syndromes: the bone marrow factory failure problem. Mayo Clin Proc. 1995;70:673-677.
3. Casadeval N: Pure red cell aplasia and anti-erythropoietin antibodies in patients treated with epoetin. Nephrol Dial Transplant. 2003;18 (Suppl. 8):viii37-viii41.
4. Fisher JW: Erythropoietin: physiology and pharmacology update. Exp Biol Med. 2003;228:1-14.
5. Strippoli GFM, Manno C, Schena FP, Craig JC: Haemoglobin and haematocrit targets for the anaemia of chronic kidney disease. Cochrane Database Syst Rev. 2006 Oct 18;(4):CD003967.
6. Tefferi A: Polycythemia vera and essential thrombocythemia: 2012 update on diagnosis, risk stratification, and management. Am J Hematol. 2012 Mar;87:285-293. doi: 10.1002/ajh.23135.
7. Moore E, Bellomo R: Erythropoietin (EPO) in acute kidney injury. Ann Intensive Care. 2011 March;1(3). doi: 10.1186/2110-5820-1-3.
8. Macdougall I: Anaemia and chronic renal failure. Medicine. 2011;39(7):425-428. doi: 10.1016/j.mpmed.2011.04.009.